Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Η διαχρονική επίδραση του ελληνο-βακτριανού Βασιλείου των ελληνιστικών χρόνων στην Κεντρική Ασία είναι το αντικείμενο ενός ενδιαφέροντος άρθρου του συγγραφέα Αμανουλάχ Γιλζάϊ (Amanullah Ghilzai).

Ο συντάκτης διαπραγματεύεται την παρουσία της ελληνότροπης φυλής Παστούν καθώς και της αρχαίας Ελλάδας στην Κεντρική Ασία, με την ευεργετική και ανεπανάληπτη παρουσία των Ελλήνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την παράδοση που υπάρχει-μετά από δύο χιλιάδες τριακόσια χρόνια– στις σύγχρονες τοπικές κοινωνίες.

Μετά από ένα μεγάλο ταξίδι δυο χιλιάδων χιλιομέτρων, στην Κεντρική Ασία, εντόπισε ο συγγραφέας, πολλά ελληνικά αλλά και βακτριανά στοιχεία τα οποία διαιωνίστηκαν και έφθασαν μέχρι τις μέρες μας.

«Πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα παρουσιάζουν πως υπό του βασιλιά Κουσάνα των Βακτριανών, είχε υιοθετηθεί το ελληνικό αλφάβητο, επίσημη γλώσσα ήταν η ελληνική, το εμπόριο και η νομοθεσία του Κράτους ήταν στην ελληνική γλώσσα.. Τεκμηρίωση αυτών αποτελούν τα νομισματικά στοιχεία που παρέχουν καθαρές ενδείξεις της χρήσης της ελληνικής γλώσσας στο εμπόριο, στην Κεντρική Ασία και το Ιράν. Μέσα σε όλα αυτά συνυπάρχει η φυλή Παστούν που βιώνει στο σημερινό Αφγανιστάν και τις πακιστανικές επαρχίες που συνορεύουν με αυτό.»

Το ερώτημα του συντάκτη είναι: πως δημιουργήθηκε αυτή η ομάδα ανθρώπων και ποια είναι η ιστορική πορεία της, η εξέλιξή της, η οποία σαφώς η παρουσία της αρχίζει από τα ελληνιστικά χρόνια;

Ο ερευνητής Αμανουλάχ Γιλζάϊ αρχίζει το κύριο άρθρο του ως εξής:

«Πολλοί Αφγανοί και εθνικές ομάδες Παστούν του Πακιστάν οφείλουν πάρα πολλά στον Μέγα Αλέξανδρο ο οποίος τους πρόσφερε έναν ανεπανάληπτο πολιτισμό, που τους διαμόρφωσε για περίπου χίλια χρόνια μέσα από διαφορετικές ιστορικές φάσεις. Αν και έχουν περάσει, ήδη, 23 αιώνες από την ελληνική κατάκτηση της Βακτρίας (αρχαίο Αφγανιστάν), τα χνάρια των αρχαίων Ελλήνων μπορεί να τα δει στους εθνικούς Αφγανούς ή τους Παστούν. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι προφορικές παραδόσεις των φυλών Παστούν που ανάγουν την καταγωγή τους στους αρχαίους Yonas ή Yavana (σ.σ.: Ίωνες). Η ισχυρή παρουσία της ελληνικής μυθολογίας και εκατοντάδες ελληνικών λέξεων ενυπάρχουν ακόμη στη σύγχρονη γλώσσα Πάστο, η οποία είναι μία από τις κύριες γλώσσες του δυτικού Αφγανιστάν και του βορειο-δυτικού Πακιστάν. Η δημιουργία του αφγανικού έθνους ή Παστούν φαίνεται πως είναι αποτέλεσμα της κατάκτησης του Αλεξάνδρου.

»Η επί πολλών αιώνων ελληνική διοίκηση της Βακτρίας (αρχαίο Αφγανιστάν) που ακολούθησαν το θάνατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, άλλαξε αυτήν την ιρανική περιοχή τόσο πολύ που πολύ δύσκολα κανείς αναγνωρίζει την παλαιά ιρανική επιρροή. Πολλοί από τους σύγχρονους εθνικούς Αφγανούς (Pashtuns) είναι αναμφισβήτητα, απόγονοι των αποίκων αρχαίων Ελλήνων.

» Αυτό μπορεί αν αποδειχθεί σε μεγάλο βαθμό από τα αρχαιολογικά ευρήματα, από τις αναφορές στην ελληνική μυθολογία και σε ένα μεγάλο αριθμό ελληνικών λέξεων και προτάσεων που βρίσκονται στη σημερινή γλώσσα Πάστο. Αυτό πιστοποιείται και επιστημονικά, ό,τι, δηλαδή, οι πρόγονοί τους θα μπορούσαν να αποτελούν τον κύριο κορμό ή τη μοναδικότητα των κατοίκων της Βακτρίας που αναμίχθηκε με τον εντόπιο πληθυσμό.»

Είναι αλήθεια πως μας παρέχεται, με τα ανωτέρω, μια άλλη άποψη από αυτήν που έχουμε διαμορφώσει σχετικά με τις επιρροές της ελληνικής παρουσίας στην Κεντρική Ασία. Βλέπουμε Αφγανούς και βορειο-πακιστανούς της φυλής Παστούν να είναι υπερήφανοι για την ελληνική καταγωγή τους. Μέχρι τώρα γνωρίζαμε τους Καλάς.

Η εμπεριστατωμένη έρευνα όμως του αναφερόμενου ερευνητή εμπλουτίζει τις γνώσεις μας για την παράδοση που ακολούθησε μετά τη ζωή του μακρόχρονου ελληνο-βακτριανού κράτους και την ευγνωμοσύνη των εντόπιων κατοίκων προς τους άποικους που έφεραν τον πολιτισμό. (Δες σχετικά και Αφγανιστάν – Το Ελληνο-Βακτριανό Βασίλειο ).

Ο Αμανουλάχ Γιλζάϊ αναφερόμενος στο γλωσσικό υπόβαθρό των σημερινών Παστούν καθώς και των ερεισμάτων για τις απόψεις του, σημειώνει:

«Γνωρίζω αρκετές γλώσσες της περιοχής, συμπεριλαμβανομένης της Πάστο, η οποία είναι η μητρική μου. Μετά βίας μπορώ να βρω κάποιες ισχυρές ενδείξεις, μεταξύ των εθνικοτήτων της γενικότερης περιοχής ώστε να προτείνω κάποια συγκεκριμένη εθνική ομάδα ως απόγονους των Βακτριανών ή των Ελληνοβακτριανών.

Με την παρούσα έρευνα έχω καταλήξει στο συμπέρασμα πως μόνο οι πρόγονοι των σύγχρονων Παστούν είναι Βακτριανοί, οι κάτοικοι του αρχαίου Αφγανιστάν. Πράγματι μερικοί Παστούν αξιώνουν μια ελληνική-ιωνική καταγωγή, επομένως λέγεται ό,τι ‘οι αφγανικές φυλές Θυνοί και Βιθυνοί είναι οι Τάνεις και Βιτάνεις, οι Ταονοί του Γατς, οι Καροί είναι Κάρο, Ιονοί είναι Γιούνους (Γιοβάνα σημαίνει Ίωνες) αυτοί αποτέλεσαν μια ενότητα που σχημάτισε τη βάση της εθνογένεσης των Παστού”.

Ο αρθογράφος υποστηρίζει πως ακολουθώντας τα χνάρια των αρχαίων Ελλήνων μέσα από τους εθνικούς Αφγανούς ή Παστούν δεν βλέπει κάτι σχετικό ή παραπλήσιο σε άλλες γλώσσες της Κεντρικής Ασίας.

«Γνωρίζω πολύ καλά την περσική γλώσσα (I have good knowledge of the Persian language (Farsi) )αλλά δεν μπορώ να βρω κάποια συγγένεια με την Ελληνική Μυθολογία ή τη δυναμική παρουσία των αρχαίων Ελλήνων μέσα σε αυτήν. Η έρευνά μου επιχειρεί να διαμορφώσει ένα νέο σκηνικό σε όλα αυτά και θέλω να μοιραστώ τα όποια συμπεράσματα με άλλους. Με την εύρεση πολλών νέων στοιχείων γραμμένων στην αρχαία βακτριανή γλώσσα που μετέφρασε ο καθηγητής Σιμς-Ουίλλιαμς (Sims-Williams) της Σχολής Ανατολικών και Αφρικανικών μελετών του Λονδίνου, ο κόσμος έχει μάθει για πρώτη φορά την ύπαρξη του εκλεπτυσμένου Βακτριανού πολιτισμού.

»Η έρευνά μου ίσως δώσει νέο φως στο παρελθόν της γλώσσας Πάστο και την ταυτότητα των Βακτριανών.

»Ακόμη η έρευνα δεν περιορίζεται στην ελληνική μυθολογία και στην ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού ελληνικών λέξεων στη γλώσσα Πάστο, αλλά αποκαλύπτω αρκετές παραμέτρους των αρχαίων Ελλήνων, αν και είναι νεκρές τώρα, στην κυρίως Ελλάδα, εντούτοις υπάρχουν ακόμη μεταξύ πολλών ή λίγων Παστούν.»

Ο Αφγανός μελετητής για να πείσει τον αναγνώστη αναφέρει τη διάσωση ενός πολεμικού χορού των αρχαίων Ελλήνων, που είχε το όνομα ‘Αθηνά’. Το όνομα ‘Αθέν’, μας λέει, υπάρχει ακόμη σε όλη την περιοχή όπου ζουν οι Παστούν, στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν. Ο χορός φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σχέση με αυτόν που ονομάζεται«Πυρρίχιος» (σημ: ελληνικά στο κείμενο) με κινήσεις που θα μπορούσαν να επιφέρουν τους χορευτές σε εκστατικές καταστάσεις.

«Οι αρχαίοι Παστούν», λέει, ο Αμανουλάχ Γιλζάϊ, τους οποίους θα αποκαλώ Ελληνο-Αφγανούς, φαίνεται να έχουν πάρει πολλά στοιχεία από τους αρχαίους Έλληνες της ηπειρωτικής αρχαίας Ελλάδας. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι των αθηναϊκών ελλανόδικων επιτροπών. Το σύστημα αυτό απονομής δικαιοσύνης έχει αλλάξει σε πολλά μέρη του κόσμου, αλλά μερικές φυλές Παστούν έχουν το ίδιο από ελληνιστικά χρόνια, πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια.»

Πιο κάτω ο Αμανουλάχ Γιλζάϊ παραλληλίζει εφτά αρχαίες ελληνικές θεότητες με ονομασίες που συναντούμε σήμερα στο ανατολικό Ιράν και οι οποίες προέρχονται από την ελληνική γλώσσα. Ο θεός Ζεύς στη γλώσσα Πάστο λέγεται Ζέσταν, με μια ελάχιστη ηχητική διαφορά μπορεί να ακουστεί ως Ζεύσ-ταν.

Η Αθηνά ήταν η λατρευτή θεά των αρχαίων Παστούν ή ελληνο-αφγανών. Η αναπαράσταση στα ελληνο-βακριανά νομίσματα της μακεδονικής Αθηνάς ήταν περισσότερο σαν θεά του πολέμου και των υδάτων. Κι αυτό γιατί πολλοί Παστούν ακόμη έχουν παράδοση τον πολεμικό χορό ‘Άθεν’. Ο χορός ‘Άθεν’ είναι πατριωτικός, όπως ακριβώς ήταν και στους αρχαίους Έλληνες.

Τονίζει ο συγγραφέας για το θέμα αυτό: “ Οι Παστούν, οι οποίοι είναι μουσουλμάνοι, γενικά, δεν βλέπουν τους χορούς με ένα θετικό βλέμμα, αλλά ο ‘Άθεν’ αποτελεί τη μοναδική εξαίρεση, αφού τον τηρούν με σεβασμό γνωρίζοντας πως ο χορός αυτός ανήκει στο προ-μουσουλμανικό παρελθόν τους.

»Η καταγωγή του ‘Άθεν’ έγινε γνωστή από την δική μου έρευνα.
Οι Ταλιμπάν του Αφγανιστάν θεωρούν τον ‘Άθεν’ ως μη μουσουλμανικό στοιχείο και τον απαγόρευσαν, ενώ αποτελεί το κύριο στοιχείο της εθνικής ομάδας των Παστούν. Αυτό έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία του Αφγανιστάν, η απαγόρευση του χορού, ο οποίος αποτελούσε τον εθνικό χορό αιώνων για τη χώρα».

Ο Αφγανός ερευνητής αναφέρει για τη θεά του γάμου την Ήρα με τη μυθική θεά των Παστούν Όρα και τα έθιμα τα οποία διατηρούνται έως σήμερα.

Ο θεός του θανάτου Άδης με τον Αδίρ-αχ που παραπέμπει στο τέρας που έχει την ονομασία ‘Mordozmai’ που παραβάλλεται με τον Μινώταυρο, που ήταν μισός άνθρωπος και μισός ζώο που μια τέτοια εικόνα μπορεί κανείς να δεί σε ελληνο-βακτριανό άγαλμα στο Μουσείο της Πεσαβάρας.

Ο Τάρταρος υπάρχει στην Πάστο ως Ταρταρίν και σημαίνει την χειρότερη έκφραση του διαβόλου.
Αναφέρεται ακόμη για τον Πάνα, την Περσεφόνη, τη Δήμητρα και τους συσχετίζει με σχετικές ονομασίες στη γλώσσα Πάστο.

Παραθέτει ακόμη και ορισμένες λέξεις που έχουν αλλοιωθεί, όπως:
Λίγο=lega
Γυναίκα= Jenekai
Θείος=Thro
Γιαγιά= Yayah Anyah
Όριζα=Rizi
Αυγό (ωό)=agai
Κεφάλι, κάρα= Kakarra
Κλπ.

Σημείωση:
Την έρευνα αυτήν προλογίζει, στην αγγλική γλώσσα, ο Έλληνας πανεπιστημιακός καθηγητής Νικόλας Βερνίκος ο οποίος σημειώνει:
«Η τεκμηρίωση του κ. Α. Γιλζάϊ παρέχει μερικές δραματικές ενδείξεις επιρροής του ελληνικού παρελθόντος με αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία δεν έχουν ακόμη μελετηθεί ή δημοσιευθεί επίσημα, σχετικά με στοιχεία και αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Αλλά ωθεί περαιτέρω την έρευνα του στο ετυμολογικό πεδίο των λαϊκών εκφράσεων των Παστούν με τις ελληνικές γλωσσικές επιρροές. Σημειώνει ακόμη μερικά κοινά γνωρίσματα που υπάρχουν μεταξύ του φυλετικού νόμου των Παστούν-Βαλί και όμοιων φυλετικών μεσαιωνικών νόμων στις βαλκανικές περιοχές όπου οι Μακεδόνες είχαν εξουσιάσει και οι βασιλικές μακεδονικές γενιές είχαν συνάψει δεσμούς συγγένειας.»

Το πλήρες δημοσίευμα, στην αγγλική γλώσσα, μπορείτε να το διαβάσετε στην: Pashto

echedoros-a

filologos10.wordpress.com